TÜRKİYE’DE SAAT DİLİMİNE ESAS MERİDYEN KULLANIMININ DEĞİŞİKLİĞİNE İLİŞKİN ÇALIŞMA

-Bu Çalışma; “Kıt Kaynakların Verimli Kullanılması” prensipleri ışığında 2008 Ekim ayında hazırlanmıştır.
-İTÜ tarafından 2010 Yılında yapılan daha kapsamlı çalışmaya Enerji İşleri Genel Müdürlüğü’nden (Enerji Bakanlığı) erişilebilir.

GİRİŞ

Türkiye, Kuzey yarı kürede 36 ile 42. Paraleller arasındadır. Kış aylarında Kuzey yarı kürede GÜNEŞ, bu paraleller arasında 11.5 ile 12 saat arasında ülke üzerinde bulunur. 42. Paralelin kuzeyine gittikçe güneşin görünme zamanı kısalmakta ve 36. Paralelin güneyine gittikçe güneşin görünme zamanı uzamaktadır.

Meridyenler açısından ise Türkiye toprakları 26 ve 45. Doğu meridyenleri arasındadır ve tam bir dikdörtgen formundadır. Genellikle ülkeler, güneş ışığından daha fazla yararlanmak amacıyla, kendi coğrafi sınırlarına göre en doğuda bulunan meridyeni esas alarak mesai saatlerini düzenlemektedirler. Tüm gelişmiş ülkeler ile Yunanistan, Bulgaristan ve İspanya bunun en somut örneklerindendir. Türkiye’de saat dilimine esas meridyen kullanımına ilişkin bu çalışma taslağı, gelişmiş ülke örneklerine uygun olarak; ülkemizde yaz döneminde enerji tasarrufu amacıyla yedi ay kullanılan saat dilimine esas olan meridyenin (Doğu Beyazıt üzerinden geçen 45° doğu meridyeni) 12 ay boyunca kullanılarak tasarrufun devam etmesini önermektedir. Çalışmanın içeriğinde; 12 ay boyunca saat dilimine esas olarak 45° doğu meridyeninin kullanması (saatlerin sene içinde ileri ve geri alınmaması) önerisinin nedenleri ve elde edilecek avantajlar bulunmaktadır.

MEVCUT DURUM (2008 yılı)
Ülkemizde mevcut durumda esas alınan saat dilimi UTC+2’dir. İzmit’in doğusundan geçen 30° doğu meridyeni Türkiye saati için esas kabul edilmektedir. Yaz saati uygulaması olduğu dönemde kullanılan meridyen ise UTC+3’tür. Tasarruf amacıyla yaz saati uygulamasında Doğu Beyazıt üzerinden geçen 45° doğu meridyeni kullanılmaktadır. Yaz saati ile kastedilen zaman dilimi; mart ayının son pazar günü başlayıp, ekim ayının son pazar günü biten 7 aylık uygulamadır. Bu uygulamanın ülkemizde kış döneminde 5 ay daha sürmesi önerilmektedir. Ülkemizde kış saati uygulanmasında; Yunanistan, Bulgaristan, Romanya gibi ülkeler ile beraber İzmit üzerinden geçen 30° doğu meridyeni kullanılması sebebi ile sabahları gün ışığından yeterince yararlanılmamakta, tüm illerimizde hava çok erken kararmakta, ticari ve sivil amaçlı aydınlatma
için elektrik kullanımı artmakta, üretim ve ticaret azalmakta, bu durum işletmelerin yatırım ve işletme verimliliğini olumsuz etkilemektedir. Belirtilen olumsuzluklar, Ankara’nın doğusunda bulunan illerimizde daha etkili olarak hissedilmekte, buna bağlı olarak, doğu illerimizden, batı illerine göçü teşvik etmektedir. Kış saati uygulaması nedeniyle 5 ay boyunca havanın erken kararması, özellikle endüstrileşmiş (batı) illerimizde çalışanlarımızı karanlıkta mesai sonu trafik keşmekeşine sokmakta, sosyal ve psikolojik olumsuzlukları arttırmakta, iç ticaretin de olumsuz etkilenmesine yol açmaktadır.

ÖNGÖRÜLEN SİSTEM
Ülkemizde esas alınan saat dilimin İzmit’in doğusundan geçen 30° doğu meridyeni yerine, Doğu Beyazıt üzerinden geçen 45° doğu meridyeninin esas saat dilimi olarak kullanılmasıdır. Bir başka deyişle; 5 aylık kış döneminde de elektrik tasarrufunun devam ettirilmesidir. Ülkemizde şu anda kullanılan saat diliminde özellikle kış aylarında güneşin havada kalması ile çalışma saatleri arasında farklılık bulunmaktadır. Örneğin aralık ayında ülke ortalamasında güneşin doğuşu 06:30, güneşin batışı ise 16:00 civarındadır. Çalışma saatleri göz önüne alındığında güneşin 16:00’da batması ile işyerlerinde ve sosyal hayatta önemli bir verimlilik ve enerji kaybı meydana gelmektedir. Öngörülen sistemde bir saat kazanılacağı için güneşin batışı 17:00 civarında olacaktır. Enerji işleri genel müdürlüğünün teknik çalışmalarına göre 5 aylık kış döneminde sağlanabilecek olan ilave enerji tasarrufu 100 milyon USD’yi bulacaktır. Yaz saati uygulandığında mayıs ayında İstanbul’da güneş 20:40 civarında batmakta iken, Paris’te güneş 21:40 civarında batmaktadır. Bu durum diğer Avrupa Ülkelerine göre yaz saati uygulamasından da etkili şekilde yararlanamadığımızı göstermektedir.

DÜNYADA VE TÜRKİYEDE SAATE ESAS MERDİYENLER
Avrupa’da kış döneminde (5 ay) üç, yaz döneminde (7 ay) dört farklı saat dilimi kullanılmaktadır. Avrupa’nın neredeyse tamamı UTC+1 olarak bilinen zaman dilimini kullanmaktadır. Yunanistan, Bulgaristan, Finlandiya gibi Doğu Avrupa Ülkeleri ise UTC+2 zaman dilimini kullanmaktadır. Doğu Avrupa Ülkeleri, İzmit’ten geçen 30° doğu meridyenini esas almaktadırlar. Yaz saati uygulamasında ise Doğu Beyazıt üzerinden geçen 45° doğu meridyenini kullanmaktadırlar. Türkiye ise coğrafi olarak batısında bulunan ülkeler ile aynı meridyeni kullanmaktadır. UTC+2 dilimini kullanan bütün ülkelerde (ülkemiz hariç) saate esas alınan meridyen (İzmit) hepsinin doğusunda kalmaktadır. Ülkemiz açısından bu durum, yukarıda bahsettiğimiz gün ışığından yararlanma, enerji verimliliği sağlamak amacıyla ülkenin doğusundan geçen meridyenin esas olarak kullanılması ilkesi ile büyük bir çelişki göstermektedir.

AVRUPA’DA KULLANILAN MERİDYENLER VE SAAT DİLİMLERİ
Ülkemizin yakın çevresinde kullanılan meridyenler ile saat dilimleri ve bu saat dilimleri kullanan ülkelerden bazıları aşağıda gösterilmektedir.

EKONOMİ AÇISINDAN ÖNGÖRÜLEN SİSTEM
*Enerji Bakanlığı açıklamalarına göre; Ülkemizde yaz saati uygulaması ile 7 aylık dönemde yılda 132 milyon$ tasarruf sağlanmaktadır. Öngörülen bu çalışma ile tasarrufa 5 ayda da devam ederek yılda yaklaşık 100 milyon $ daha tasarruf elde edilecektir. Bu rakam yaklaşık olarak her yıl orta ölçekli 5 adet HİDRO elektrik santralinin maliyet bedelidir.

DIŞ TİCARET AÇISINDAN ÖNGÖRÜLEN SİSTEM
Ülkemiz Dünya’nın 195 ülkesinin hemen tamamı ile ticari ilişki içerisindedir. Dış ticaret hacmimiz 2008 yılında 330 milyar USD civarındadır. 1999 – 2008 dönemine baktığımızda dış ticaretimizin önemli ağırlığını oluşturan ithalatımız içerisinde AB ülkelerinin payı azalmakta, buna karşın Uzak Doğu ülkelerinden yaptığımız ithalatın arttığı görülmektedir. Yine aynı dönemde ihracatımızda ise AB ülkelerinin payı yine azalmakta bununla beraber Rusya ve özellikle Asya ülkelerine olan ihracatımızda önemli artışlar olmaktadır. Dış ticaretimizde 10 yıl içinde bölgesel değişim %15 –25 mertebesindedir. Pazar yapısındaki, Teknoloji dünyasındaki son gelişmeler bu değişimin sürerek 15 yıl içinde dengeleneceğini göstermektedir. Aşağıdaki tablolarda ülkemizin ihracat ve ithalatının bölgelere göre değişimleri net olarak da görülmektedir.

SOSYAL HAYAT AÇISINDAN ÖNGÖRÜLEN SİSTEM
Vatandaşlarımız yaz ve kış aylarında güneş ışığını 1 saat daha fazla kullanacaklardır. Bu durum son yıllarda dünyada gelişen, ışığın korunması kavramına da uygundur. Özellikle kış aylarında büyük şehirlerde çalışanlar mesai sonunda karanlıkta yolları doldurmakta ve halk trafik problemleriyle karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca yeni sitemle kazanılan 1 saat ile çalışanlar, akşamüstü aileleri ile dinlenme, alışveriş zamanı kazanacaklardır. Bu durum motivasyonu olumlu yönde etkileyecek dolayısı ile verimlilik artacaktır. Ülkemizde uzun yıllardan bu yana çarşılar saat 09.00 – 10.00 gibi açılmakta olup, Sinop ve Konya’nın batısında bulunan illerimizde ise, dört ay süresinde eğitim ve benzeri kurumların güneşin doğduğu zaman başlayacak sabah mesai saatlerinin, Valilik yetkisi kapsamında ileriye alınması mümkündür.

SONUÇ (2021 Kasım)
Önerilen uygulama, tabii kaynakların ekonomi ve toplum hayatında rasyonel kullanılması açısından önemlidir, siyasi bir yaklaşım ve karar değildir. Enerjinin ve ışığın bu kadar değerli bir hal aldığı ve Kyoto – Paris anlaşmaları ve son Glasgow yaklaşımları ile enerji tasarrufu ve iklim değişikliği ile bağlayıcı kararların alındığı günümüzde, coğrafyamızın ülkemize sunduğu alternatifi olmayan doğal gün ışığı imkânı bulunmaktadır. Öngörülen sistem ile ülkemiz ilave olarak ciddi bir enerji tasarrufu sağlayacaktır. Çalışan kesimler ise kış aylarında gün sonu (akşamüzeri) rahatlığı elde edecektir. Dünya ülkelerine baktığımız zaman, ülkeler kullandıkları temel saatlerini genellikle dış ticaret yapılarına göre değil en etkin şekilde güneşten yararlanabilecekleri saat dilimine göre belirlemektedir. Örneğin Fransa yazın Kütahya’dan geçeni, kışın İsviçre yakınlarından geçen meridyeni dikkate almaktadır. Her ülkenin kendi verimliliği açısından uyguladığı gibi ülkemizde, saatlerin tüm dünya ile ilişkilerimizi gözeterek güneşten en çok yararlanacağımız şekilde düzenlenmesi, ülkemizin milli menfaatleri açısından önemlidir. Ekonomik ve sosyal menfaatleri nedeniyle ABD’nin kendi içinde 7, Rusya’nın kendi içinde 11 saat fark bulunmaktadır. Doğu illerimizden ve yurtdışından göç nedeni ile Batı illerimizde yıllardır görülen trafik sorunlarının nedeni yaz saatinin devam ettirilmesi değildir. Aksine eski kış saati uygulaması, Doğu illerinde ekonomik gelişmenin çok yavaş olmasının ve batıya göçün sebepleri arasında kabul edilmelidir. Üç yıllık uygulamanın sonuçlarını görmek için 15-20 yıl süre verilmelidir. Birkaç yıldan buyana Doğu illerimizde KOBİ yatırımlarının arttığı gözlenmektedir. Sonuçlar görülünceye kadar bu ivmeyi bozacak uygulamalardan kaçınmak rasyonel olmanın gereğidir.

Saygılarımla
Sadık Badak

NOT:  Tarafımızca 08.10.2008 tarih ve 216 sayılı kanun teklifi ile TBMM ye verilen önerimiz, Cumhurbaşkanlığı Yönetim sistemine geçildikten sonra 01.10.2018 tarih ve 139 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle uygulanmaya başlanmıştır.

KANUN TEKLİFİ METNİ

https://www.tdm.institute/wp-content/uploads/2008/10/Yaz-saati-kanun-teklifi.pdf